يكي از روشهايي كه دانش آموزان بايد بدان توجه داشته باشند خلاصه برداري از جزوهها و كتابهاست تا
دانش آموزان بتوانند در وقت صرفه جويي كنند و ميزان يادگيري خود را تا حد زيادي بالا ببرند. دانش آموزان
عزيز بايد توجه كنند كه براي دستيابي به نتايج مطلوب در اين زمينه بايد روش خلاصه برداري اول دبيرستان
به اجرا گذاشته شود. روش خلاصه برداي مانند هر روش ديگري ضوابط و ويژگيهاي خاص خود را داراست كه
اجمالاً در ذيل مورد بررسي قرار ميگيرد.
اهميت خلاصه برداری
خلاصه به عنوان استخوان بندي، اسكلت و مغز يك موضوع تلقي ميشود.
مهمترين وسيله براي پيشرفت در آموزش و يادگيري محسوب ميشود.
از اتلاف وقت اضافي در حين مطالعه جلوگيري كرده و بازدهي يادگيري را افزايش ميدهد.
براي فهم دقيق و بهتر مطالب ما را ياري مي كند.
در تمركز حواس براي يادگيري مطالب كتاب مفيد است.
يادداشتبرداري از درس در حقيقت به نوعي تكرار درس نيز است و باعث ميشود افراد مطالعه را با
انديشه انجام دهند.
در تهيه گزارش و مقاله همين طور در بهتر گذراندن امتحانات تشريحي و تستي نقش مهمي ايفا ميكند.
تعريف خلاصه برداري
خلاصه برداري يعني جمعآوري نكات اصلي يك نوشته به طوري كه هدف نويسنده را دريابيم.
خلاصه برداري يعني نوشتن كامل ترين، صحيح ترين و مفيدترين مطالب با كلمات خود شما.
خلاصه برداري يعني جان كلام نويسنده را درك كردن.
انواع خلاصه برداري
۱٫ خلاصه برداري به شكل يادداشت در كلاس
۲٫ خلاصه برداري به شكل خط كشي زير مطالب مهم و حاشيه نويسي در كتاب
۳٫خلاصه برداري در مفهوم اصلي و تهيه جزوه كامل از مطالب مربوط به كتاب و كلاس
۱-خلاصه برداري به شكل يادداشت در كلاس
يادداشتهايي كه ضمن شنيدن درس معلم و يا خواندن كتابهاي مربوطه برداشت ميشود راهنماي اصلي در
كار مطالعه و فراگيري به حساب ميآيد و براي فهم دقيقتر و بهتر مطالب ما را ياري ميكند. به همين نحو اين
يادداشتها براي مطالعه و مرور در امتحانات نقش مهمي را ايفا ميكند و در كار حاضر كردن درسهاي روزانه
به خاطر ايجاد پيش زمينه قبلي بسيار مفيد است. لذا توصيه ميكنيم به هنگام يادداشتبرداري در كلاس سعي
كنيد:
به بحثهاي كلاس، سؤالات دانشآموزان، تصاوير و مطالب نوشته شده در تخته سياه كاملاً توجه نماييد.
به خاطر محدوديت زماني در كلاس سعي كنيد از مخفف كلمات استفاده كنيد تا بتوانيد با سرعت عمل
بيشتر مطالب مهم را يادداشت كنيد؛ مثلاً به جاي قانون سوم نيوتن بنويسيد ۳ن.
فقط نكات اساسي را يادداشت كنيد و از يادداشت نكات جزئي و فرعي بپرهيزيد.
سعي كنيد مباحث را با كلمات خودتان يادداشت كنيد تا بهترين خلاصه به دست آيد.
مطالبي را كه براي شما قابل فهم نيست در كلاس از دبير بپرسيد و اشكالات را در همانجا رفع كنيد.
۲-حاشيه نويسي و يادداشت برداري در كتابها
حاشيه نويسي در كتابها باعث ميشود نكات مهم هر صفحه زودتر در نظر آيد و ميتوانند در امتحانات به خاطر
مهم جلوه نمودن بعضي قسمتها كمك زيادي به شما نمايند. پس سعي كنيد:
در حين خواندن كتابها مطالب مهم را در حاشيه آنها يادداشت كنيد.
روش علامتگذاري مخصوص به خود ابداع كنيد و هميشه آن را به كار ببريد. مثلاً در همه جاي كتاب از
علامت Mدر بخشها و مطالب مهم كتاب استفاده كنيد.
ميتوانيد در مشخص كردن مطالب از علائمي نظير خط كشيدن، ستاره زدن، ضربدر زدن و غيره استفاده
كنيد و بهتر است اين نشانهها را به حداقل برسانيد.
در كنار علامت گذاري نظامي ساده و سودمند را به كار بريد و بيشتر از نشانههاي ساده استفاده كنيد.
پيش از اقدام به علامت گذاري، يك مفهوم كلي اجمالي را از موضوع بهدست آوريد.
زير جملات مهم و اساسي خط بكشيد و نكات جزيي را در حاشيه بنويسيد و از علامتگذاري تمام جملهها
خودداري نمايد. ميتوانيد كاغذهاي سفيد متناسب با اندازه كتاب را در كنار صفحاتي كه نياز به حاشيهنويسي دارند
بچسبانيد و مطالب خود را روي آنها بنويسيد.
۳-خلاصه برداري تلفيقي
هدف از اين نوع خلاصهبرداري تهيه يك جزوه كامل از مطالب درسي است. مثلاً وقتي كه ما ميخواهيم براي
درسي مانند عربي يك جزوه كامل تهيه كنيم، سعي ميكنيم مطالب كتاب را با جزوات اساتيد ديگر و كتابهاي
منتشر شده در اين زمينه تلفيق كرده و جزوهاي كامل براي خود تهيه كنيم و در دوران كنكور از آنها بهره
بگيريم. براي اين كار شرايط و ضوابطي را بايد رعايت كرد كه در ذيل به مواردي از آنها اشاره ميكنيم:
بهترين خلاصه، خلاصهاي است كه توسط خود شما و با كلمات خودتان نوشته شود.
خلاصه برداري نياز به تمرين و تكرار بيشتري دارد و مسلماً در اول كار نخواهيد توانست خلاصههاي مفيد و
جالبي به دست آوريد.
خلاصه بايد بعد از مطالعه تمام مطالب مورد نظر تهيه شود.
خلاصه به معناي يادداشت مطالب متن و كلمات خود متن نيست، بلكه به معناي يادداشت مطالبي است كه
خودمان فهميده و درك كردهايم.
ميتوانيد براي خلاصه كردن مطالب از جداول نيز استفاده كنيد و مطالب را به صورت جدول دسته بندي
كنيد.
جهت جلوگيري از اتلاف وقت براي كلماتي كه به دفعات تكرار ميشوند از علامتهاي مخصوص استفاده
نماييد و سعي كنيد هميشه و در همه جاي مطالب از اين علامتها به طور يكسان استفاده كنيد و مواظب
باشيد كه در همه جاي جمله به يك معنا باشد؛ مثلاً به جاي كلمات »افزايش »و « كاهش مييابد« ميتوانيد
علاتهاي و استفاده كنيد.
در خلاصه برداري مطالب مربوط به تست بايد كاملاً دقت شود كه هيچ مطلبي از قلم نيفتد و در عين حال
تمام نكات مربوطه و مهم يادداشت شود و بهترين و كامل ترين خلاصه تهيه گردد.
در خلاصه نويسي براي هر درس دفتر جداگانهاي در نظر بگيريد.
خلاصه ممكن است شامل متن بعضي از سؤالات باشد؛ يعني شايد شما عيناً بعضي از سؤالات را همراه با
فرمول و تستها بياوريد.
مطالب مهم را به هر نحو ممكن يادداشت كنيد.
سعي كنيد در خلاصه برداري ابتدا تعاريف و نكات اصلي و سپس نكات جزئي را يادداشت كنيد.
هميشه مقداري از صفحه را براي نكات احتمالي اضافي كه بعداً با آنها برخورد ميكنيد درنظر بگيريد.
خلاصه با دقت و حوصله تهيه كنيد تا بعدها تنها منبع مورد مطالعه شما قرار بگيرد.
براي دفتر خود فهرست تهيه كنيد تا فوراً به مطالبي كه ميخواهيد دسترسي پيدا كنيد.
فقط در روي روي يك صفحه مطلب بنويسيد و پشت آن را براي اضافه كردن مطالب كه بعداً با آن روبرو
ميشويد نگه داريد.
هر روز سعي كنيد خلاصههاي همان روز را مطالعه كنيد و اگر نتوانستيد در آخر هفته، خلاصههاي مهم طول
هفته را حتماً مورد مطالعه قرار دهيد.
دروسي كه فقط بايد در آنها از روش جزوه نويسي استفاده شود:
رياضي و دروس استدلالي. مطالب اين نوع كتاب ها طوري تنظيم شده كه بايد سعي شود كه به شكل جزوه
تنظيم گردد و در آن فقط بايد از فن جزوه نويسي استفاده كرد چون مطالب كتاب به تنهايي نميتواند ما را در
رسيدن به هدف و موفقيت ياري نمايد؛ لذا در جزوه نويسي توصيه ميكنيم از جزوات تهيه شده توسط دبيران
مجرب و كتابهاي منتشر شده در اين زمينه استفاده كنيد تا وقت كمتري صرف اين كار شود و همچنين
سفارش ميكنيم تك تك موارد گفته شده براي دستيابي به يك خلاصه برداري مطلوب را رعايت كند.
يك طرح پيشنهادي براي خلاصه برداري از دروس
ابتدا بايد گفت كه همه دروس تنها با يك روش قابل خلاصه برداري نيستند و در صورت امكان اين امر هم
خلاصه خوبي به دست نخواهد آمد. دليل آن هم متفاوت بودن بخشهاي يك كتاب است. بنابراين در بعضي از
درسها از اصول حاشيهنويسي و در بعضي بايد از روش خلاصهبرداري )در مفهوم اصلي( يا روشهاي مشابه
استفاده كرد ل. ذا ما يك طرحي براي چگونگي يادداشت برداري از كتابها را در زير پيشنهاد ميكنيم. شايان
ذكر است كه اين طرح صرفا پيشنهادي بوده و كيفيت آن در افراد مختلف مسلماً متفاوت ميباشد.
دروسي كه در آنها بايد از فن حاشيه نويسي استفاده كرد:
اين دروس عبارتند از معارف و زيست و دروسي از اين قبيل. به علت مهم و تفهيمي مطرح شدن سؤالات در اين
دروس توصيه ميكنيم بيشتر خود كتاب مد نظر قرار گيرد و از فن حاشيه نويسي استفاده شود. در اين نوع
كتابها ميتوانيد در صورت كامل بودن از كتابهاي كمك درسي نيز در كنار كتابهاي درسي استفاده كنيد.
به هيچ عنوان كتاب را كنار نگذاريد و بعضي نكات، فرمولها و يا آيههاي مهم را در چند برگ نوشته و كنار
كتاب مطالعه كنيد.
دروسي كه در آنها بايد همزمان از دو روش حاشيه نويسي و جزوه نويسي استفاده كرد:
اين دروس عبارتند از شيمي و فيزيك. در اين نوع دروس به دليل تفهيمي طرح شدن سؤالات در بعضي قسمت
ها و فرموليته بودن بعضي قسمت هاي ديگر پيشنهاد ميشود كه بعضي از مطالب در خود كتاب و بعضي به
صورت جزوه تهيه شود؛ اما نكتهاي كه نبايد فراموش كرد اين است كه اگر اين دروس از اول دبيرستان با اصول
گفته شده در خلاصه برداري همراه باشد، ديگر در دوران كنكور، نياز به مطالعه خود كتاب نيست و جزوه نوشته
شده كفايت ميكند. در غير اين صورت بايد از روش جزوه نويسي و حاشيه نويسي بهره جست. در عين حال اگر
در دروس عربي و زبان از روش لايتنر براي يادگيري استفاده شود به مراتب مطلوب تر خواهد بود.
روشهاي ديگر خلاصه برداري
گاهي مطالبي در زمان مطالعه به چشم ميخورد كه به خاطر پيچيده و فرار بودن اين مطلب و يا تعداد زياد و
مشابهت شديد آنها قابل يادگيري نيستند. بنابراين بسياري از افراد به اشتباه، وقت زيادي را صرف يادگيري
اين مطالب ميكنند كه نه تنها ثمرهاي براي ايشان ندارد بلكه حتي در جلسه كنكور با كوچكترين مسألهاي
مانع يادآوري ميشود. مانند اسامي كتابها و غيره.
گفتني است كه براي يادگيري بهتر بايد اين قبيل مطالب به حداقل برسد و تنها نكات اساسي مدنظر قرار گيرد.
خلاصي نويسي و جمع بندي
۱٫جمع بندي را بايد بعد از مطالعه ي تمامي مطالب انجام دهيد. بسياري از داوطلبان وقتي هنوز مطالعه ي
مطالب خود را كامل نكرده اند، شروع به نوشتن خلاصه ها مي كنند كه اين روش نمي تواند با ديدي همه جانبه
بر كل موضوع انجام شود. از طرفي ديگر خلاصه نويسي هنگام مطالعه باعث از بين رفتن تمركز در هنگام مطالعه
مي شود، زيرا توجه شما به اين است كه كدام مطالب را چگونه يادداشت كنيد و اين بازدهي مطالعاتي شما را
نيز كاهش مي دهد. اين نوع خلاصه اكثر اوقات چيزي جز جملات خود متن نيستند كه ارزش چنداني هم ندارند.
بهتر است در دور اول مطالعه، مطالب اصلي را با علامت گذاري مشخص كنيد و احياناً نكات جزئي را در حاشيه
ي كتاب بنويسيد، تا اگر نياز شد در مرحله ي بعدي با استفاده از تكنيك هاي مختلف مطالب را رمزگرداني
كنيد، به عنوان مثال در ادبيات، آثار خواجه عبدا… انصاري عبارت است : از “خواجه عبدا… برو سر مزاز گريه
كن“، كه )مزار(=مناجات نامه، زاد العارفين، الهي نامه و رساله ي دل و جان. )و كن(= كنزالسالكين و نصايح.
استفاده از جداول و فلوچارت ها براي دسته بندي موضوعات مخصوصاً در مورد قواعد عربي و فرمول هاي فيزيك
۱و رياضيات بسيار عالي مي باشد.
۲٫ بايد بدانيد كه آزمون هاي مفهومي، مخصوصاً آزمون هاي سراسري ۸۵به بعد، بيشتر از جزئيات و نكات ريز
و ارتباط بين نكات سؤال شده، بنابراين خلاصه نويسي بايد بسيار حرفه اي صورت پذيرد. آن چه براي شما مهم
است، يادگيري تمام نكات و جزئيات است و خلاصه برداري و جمع بندي صحيح باعث افزايش سرعت و قدرت
يادگيري مي شود.
۳٫بهترين خلاصه نويسي آن است كه توسط خود شما و با كلمات خودتان نوشته شود، هميشه خلاصه اي كه
نوشته ايد، بعد از چند روز مطالعه كنيد تا ببينيد آيا قادريد تمامي تستها را پاسخ دهيد و آيا مي تواند تمام
مطالب را به شما انتقال دهد. اين امر سبب مي شود تا به تدريج بتوانيد خلاصه هاي بهتر و مناسب تري را پيدا
كنيد و نكات اصلي اين كار را با تجزيه و تمرين بيشتر فرا بگيريد.
تكنيك هاي مختلف خلاصه برداري
۱٫ تكنيك فلوچارت و شبكه نويسي
۲٫ تكنيك جدول بندي
۳٫ تكنيك خورشيدي
۴٫ تكنيك هرمي
۵٫ تكنيك درخت حافظه
۶٫ تكنيك ياديارسازي و رمزگرداني
براي هر كدام از اين تكنيك هاي ياد شده مي توانيد از روش كل به جز )تبديل يك مبحث به يك صفحه( و يا
روش جز به كل )تبديل هر درس به يك صفحه( استفاده كنيد
خــلاصــه بــرداری
29
بهمن